این نوشتار رو برای افراد ناآشنا به دنیای نرم‌افزارهای آزاد و گنو/لینوکس نوشتم. اون‌هایی که تازه می‌خوان طعم شیرین و باید آزادی رو بچشن!
می‌دونم تا حالا اسم لینوکس، حداقل یک‌باری به گوشتون خورده.احتمالا کاربران لینوکس رو آدمای خیلی خاص و ویژه‌ای می‌دونین.در مورد این خاص بودن و ویژگی‌های لینوکس‌کارها به‌جاش صحبت می‌کنم. اما واقعا، چقدر آشنایی با این دسته از سیستمعاملها و مفاهیمش دارین؟ بیش‌ترین استفاده‌ای که ازشون شده کجاهاست؟ و آیا می‌شه روزی به استفاده گسترده و همگانیش خوش‌بین بود؟ شده تا حالا از زورآزمایی با ویروس‌های رایانه‌ای مختلف ویندوزتون خسته شده باشینو و بخواین، واسه یک‌بار هم که شده نفس تازه‌ای بکشین؟ اگه دنبال پاسخ این سوال‌ها هستین، تا آخر من رو همراهی کنین.
گنو/لینوکس {با تلفظ گونو/لینوکس} به خانواده‌ای از سیستم‌عامل‌های شبه یونیکس اطلاق می‌شه که از هسته‌ی لینوکس استفاده می‌کنن و از معروفترین نمونه‌های نرم‌افزارهای آزاد و متن‌باز به حساب میان. دقت کردین که! گفتم گُنو/لینوکس نه لینوکس.لینوکس به تنهایی فقط یک هسته بیش نیست.برای اینکه یک سیستم عامل کامل در اختیار داشته باشیم، باید از ابزارها و کتاب‌خونه‌های پروژه‌ی گنو که سال‌ها، پیش از شکل‌گیری هسته لینوکس، به‌منظور ایجاد سیستم‌عامل آزاد و متن‌باز ایجاد شده بودن رو هم استفاده کنیم.البته امروزه به گنو/لینوکس به اختصار لینوکس گفته می‌شه، اما همون‌طور که گفتم، از نظر فنی غلطه!
اما اینجا باید با مفهموم چند واژه به‌خوبی آشنا بشین تا درک درستی از سیستم‌عامل‌های لینوکس و فرهنگ کاری این جامعه از کاربران داشته باشین.نرم‌افزارهای آزاد به نرم‌افزارهایی گفته می‌شه که کاربر آزادانه می‌تونه تغییرات و استفاده‌های مد نظر خودشو بدون اجازه گرفتن از سازنده نرم‌افزار اعمال کنه. متن‌باز هم به نرم‌افزاری گفته می‌شه که منبع کدهای نرم‌افزاریش در رویت همگانه ولی لزوما آزاد نیست.یعنی کاربر نمی‌تونه به هر نحوی تغییراتی در اون نرم‌افزار اعمال کنه.این وسط، حالا هر گونه نرم‌افزاری می‌تونه رایگان باشه و یا نباشه.
گنو/لینوکس مزیت‌های بسیاری نسبت به سایر سیستم عامل‌ها داره. به طور خلاصه می‌تونم به امنیت بسیار بالا، به دلیل وجود دیواره‌ی آتش در هسته‌ی سیستم عامل و همچنین وجود لایه‌های امنیتی مختلف، تعداد انگشت شمار ویروس‌های رایانه‌ای شناخته شده، پایداری بسیار بالا به دلیل طراحی درست هسته، بدین صورت که اشکال در یک نرم‌افزار باعث ناپایداری کل سیستم نمی‌شه، سرعت بالای سیستم عامل، به دلیل در دسترس بودن کدِ متنِ برنامه، و در نتیجه امکان کامپایل برنامه برای یک سخت‌افزار خاص و رایگان بودن اون اشاره کنم.لینوکس علاوه بر اینکه از ابتدا یک هسته‌ی چند وظیفه‌ایه داشته، قابلیت فوق‌العاده‌ی چند کاربری رو هم داره.این یعنی اینکه چند کاربر می‌تونند از یک سیستم به طور همزمان و بدون دخالت در وظایف کاربران دیگه، از منابع سیستم استفاده کنن.
شاید مهمترین برتری گنو/لینوکس، نسبت به سیستم‌عامل‌های دیگه رو انحصاری نبودن و البته آزاد بودنش دونست. هیچ شرکت و یا گروهی صاحب گنو/لینوکس نیست. در این بین شرکت‌ها و گروه‌های بسیاری اقدام به تولید مجموعه نرم‌افزارهای خودشون که “توزیع” نام داره کرده‌ان.توزیع در واقع به مجموعه‌ای از نرم‌افزارهای قرار داده شده روی هسته‌ی لینوکس گفته می‌شه(linux distribution) که به طور معمول شامل ابزارهای گسترش نرم‌افزار، پایگاه‌های داده، سرویس دهنده‌های وب مثل آپاچی، محیط‌های رومیزی مانند گنوم و کی‌دی‌ای،مجموعه‌های اداری مانند اُپن آفیس و یا اخیرا لیبرآفیس می‌شن.توزیع‌ها رو می‌شه به دسته‌های گوناگونی چون: تجاری یا غیر تجاری، حرفه‌ای یا خانگی، سرویس دهندها،سیستم‌های موبایل،کاربران تازه‌کار یا حرفه ای، مسیریاب شبکه،پیکربندی شده برای امنیت، قابل حمل بودن و یا جامعیت داشتن و خیلی دیگه از موارد تقسیم کرد.
تعداد توزیع‌های گنو/لینوکس به اندازه‌ی کافی زیاد هست که جواب هر سلیقه‌ای رو بده. حتی، هر شخصی، با کمی دانش فنی و کمی وقت می‌تونه سیستم عامل گنو/لینوکس خودش را درست کنه. با این وجود بیشتر افراد ترجیح می‌دن که از توزیع‌های از پیش ساخته شده استفاده کنن. از معروفترین توزیع‌های گنو/لینوکس می‌تونیم به اوبونتو(Ubuntu)، مینت (Mint)، اوپن سوزه(OpenSuse) و توزیع‌های حرفه‌ای‌تری چون دبیان(Debian) ،فدورا(Fedora) ، آرچ(Arch)، جنتو(Gentoo) و اِسلَکوِر (Slackware) اشاره کنم.
البته خودتون هم می‌تونین با مراجعه به سایت distrowatch.com از آخرین رده‌بندی توزیع‌های مختلف مطلع بشین.البته این رده‌بندی به دلیل شیوه‌ی امتیازبندیش، زیاد هم دقیق نیست!
گنو/لینوکس تقریبا روی هر نوع سازه و معماری رایانه‌ایه قابل نصبه.گنو/لینوکس و مشخصا لینوکس رو می‌تونین در بسیاری از دستگاه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای مختلف پیدا کنین.از ساعت،تلفن‌های همراه،تبلت‌ها،مسیریاب‌ها، و کنسول‌های بازی گرفته تا رایانه‌های رومیزی، رایانه‌های بزرگ و ابررایانه‌ها.گنو/لینوکس رو به راحتی می‌تونین در کنار سایر سیستمعاملها از جمله ویندوز و یا مکینتاش، بر روی یک رایانه، نصب کنین. در این حالت، شما یک رایانه‌ی به اصطلاح Multi Boot خواهید داشت، و هنگام روشن نمودن رایانه، سیستم‌عامل مورد نظرتون رو انتخاب می‌کنین.
حالا با این توضیحات می‌رم سراغ توزیع‌ها و میزکارهای مختلف.
گنو/لینوکس مثل هر سیستم‌عامل دیگه‌ای دارای میزکاره.اما با این تفاوت اساسی که شما حق انتخاب‌های بیش‌تری دارید تا محیط کاربری خودتون رو انتخاب کنین! منظور از میزکار، در واقع همون رابط کاربری هست. ۲ میزکار بسیار معروف، KDE و Gnome در کنار میزکارهای سبک‌تره Xfce و LXDE ، بیش‌ترین کاربران رو به خودشون جلب کردن.میزکارها تنها یک رابط گرافیکی نیستن، بلکه شامل محیطی برای مدیریت و جست‌وجوی فایل‌ها و یه سری قابلیت‌های دیگه نیز هستن.
محوری‌ترین نکته‌ای که در دنیای سیستم‌عامل‌های گنو/لینوکس مطرحه، نیازها و سلیقه‌ی شماست.یعنی شما آزادانه می‌تونین نه تنها میزکار، بلکه تمامی اجزای دیگه‌ی سیستم عاملتون رو خودتون انتخاب کنین.این کاملا به طبع و نیاز کاری شما بر می‌گرده!
با توجه به آزاد بودن و تبع کاربران، توزیع‌های بسیار بسیار زیادی، توسط برنامه‌نویسان،طراحان و مشارکت‌کننده‌گانِ داوطلبِ خوش ذوقِ سرار جهان ایجاد شده که اشاره‌ای بهشون کردم.اما نکته‌ای که حائز اهمیته، هر کدوم از این توزیع‌ها بخشی از کاربران خودشون رو جذب می‌کنن.برای مثال کاربران حرفه‌ای‌تر، با توجه به امکانات و شرایطی که توزیع‌های فدورا، آرچ، جنتو، اسلکور ارائه می‌دن، جذب اون‌ها می‌شن.اما کاربرانی مبتدی و اون‌هایی که با ترمینال لینوکس آشنایی کافی ندارن، ترجیح می‌دن با رابط‌های گرافیکی کارهاشون رو انجام بدن.از محبوب‌ترین این توزیع‌ها هم می‌شه به مینت و اوبونتو اشاره کرد.
دراین بین، توزیع‌های ایرانی خوب و موفقی هم به چشم می‌خوره که نیازمند توجه و پشتیبانی جدی ما ایرانی‌هاست.از توزیع لینوکس شریف که بگذریم، می‌تونیم نمونه‌های قدرمندی چون پارسیکس(Parsix) و آریوس(AriOS) رو نام ببریم که کاملا با توجه به نیاز کاربران ایرانی و البته سرعت اینترنت بهینه شده.
یکی از فوق‌العاده‌ترین مزیت‌های نرم‌افزارهای آزاد و متن‌باز، مبتنی بودن بر جامعه‌ی کاربری، نحوه‌ی رفع مشکلات و روحیه مشارکت بالای بین کاربران، فارغ از مکان جغرافیایی اون‌هاست.شما به‌راحتی می‌تونین با عضویت در این گروه‌های کاربری،دانش و علم خودتون و دیگران رو بدون هیچ‌چشم داشتی به اشتراک بگذارین و بهره لازم رو ببرین.این فرهنگه جامعه لینوکسه!
خوشبختانه در سال‌های اخیر شاهد رشد خودجوش وبلاگ‌ها و انجمن‌های مختلف گنو/لینوکسی بودیم.از نمونه‌های با کیفیت اون می‌شه به azadrah.net ،linuxreview.ir و وب‌کست‌هایی چون linuxfm.com و انجمن موفقی چون technotux.com رو نام برد.
اگه شما هم مشتاق تجربه‌ی گنو/لینوکس، مفاهیم آزادی نرم‌افزار و البته مقدار زیادی ماجراجویی هستین، می‌تونین از راه‌های گوناگونی شروع کنین.بهترین پیشنهاد من به شما، شرکت در گردهمایی‌های هفتگی گروه‌های کاربری لینوکس و یا به اصطلاح لاگِ(LUG=linux user group) محل سکونت‌تونه. قطعا در ارتباط با افراد وارد و با تجربه می‌تونین هم سرعت یادگیری‌تون رو بیشتر کنین و هم لحظات مفرهی رو با دیگران داشته باشین.یا اگه از افراد واردی هستین که دانش و تجربه کافی گنو/لینوکسی دارین، ازتون درخواست می‌کنم با شرکت در این گردهمایی‌ها،دانش خودتون رو به اشتراک همگان قرار بدین.خوبه که همگی‌مون از ابتدا با فرهنگ لینوکس، روح جمعیش و به اشتراک گذاری دستاوردها و دانشش آشنا بیشمو در ترویج این فرهنگ نیکو سهیم باشیم.
چیزی که واضحه، نرم‌افزارهای سیستم‌عامل‌های ویندوز و مک در حالت عادی در سیستم‌عامل‌های گنو/لینوکسی قابل اجرا نیست.البته راه‌هایی هم برای این کار در نظر گرفته شده که توصیه می‌کنم جزء در شرایط اضطراری دنبال این‌‌ها نرین.در مهاجرت از سیستم‌عامل‌های دیگه به گنو/لینوکس، شتاب‌زده عمل نکنین و پیش‌از هر چیز، لیستی از نرم‌افزارهایی رو که در سیستم‌عامل قبلی‌تون، استفاده روزمره داشتین،یادداشت کنین.حالا دنبال جاگیزین‌ِ نرم‌افزارهاتون در توزیع گنو/لینوکسی‌تون باشین.در نهایت دانش اندکی رو هم در مورد پارتیشن‌بندی لینوکس یاد بگیرین. با این کار می‌تونین، اولین تجربه گنو/لینوکسی خودتون بسیار دلچسب و شیرین و بدون از دست دادن اطلاعات هارد دیسکتون همراه کنین!
چیزی که لازم به تأکیده اینه که، لینوکس هنوز برای کاربران عادی انتخاب مناسبی نیست،تاکید می‌کنم،کاربران عادی، چون مهمترین فاکتور، یعنی کاربذیری رو در خودش کم‌داره.البته از سوی شرکت‌های مختلف و در توزیع‌های متعددی از جمله اوبونتو، تلاش‌های زیادی صورت گرفته تا جهت گنو/لینوکس رو از سمت کاربر حرفه‌ای مفاهیم رایانه‌ای، به سمت کاربران مبتدی و عادی هم بکشونه.از طرفی گنو/لینوکس شاید برای طراحان حرفه‌ای گرافیک،انیمیشن و حتی بازی‌خورها، حرفی واسه گفتن نداشته باشه ولی امید می‌ره در آینده نه چندان دور، و با توسعه‌هایی که پیدا می‌کنه،این نقایص رو بر طرف کنه.یادمون نره، گنو/لینوکس به پایداری، امنیت و آزادیش می‌باله!
در نهایت خواهشی که از شما،به‌خصوص افرادی که علوم رایانه رو به طور جدی و در رشته‌ی دانشگاهی‌تون پی می‌گیرن دارم، اینه که بیش از پیش در مسیر نرم‌افزارهای آزاد و متن‌باز همت و تلاش کنین! موضوعی که کشورمون برای جهش‌های علمی نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، شدیدا به اون احتیاج داره.
این نوشتار در برنامه‌ی ۳۲ام “به‌روز” شبکه سه، به‌نویسندگی اینجانب پخش شده است.